کتابداری چیست و به چه کسی کتابدار می گویند؟

همان طور که همه می دانید، اگر جامعه ای بخواهد پیشرفت کند و توسعه یابد، باید مردم آن جامعه از نظر سواد رشد بالایی داشته باشند و اطلاعات خود را به روز سازند.

کتابخانه ها برای این امر در تمام جوامع یشری بوجود آمده است. اگر کتابخانه بخواهد افراد بشری را به روز سازد، خود باید پویا باشد.

امروزه کتابخانه ها به صورت الکترونیکی در آمده اند، تا هر کس نیاز اطلاعاتی خود را در آن بر طرف سازد.

کارکنان کتابخانه ها که به کتابدار شهرت دارند، مسئول خدمات رسانی و اطلاع رسانی به تمام افراد مراجعه کننده هستند.

کتابدار باید از کار خود لذت ببرد و با مراجعه کننده با تبسم و خشنودی برخورد نماید، به طوری که افراد جذب کتابخانه ها شوند.کتابدار باید از خود مایه بگذارد و نگذارد که مراجعه کننده بدون اینکه نیازش ارضا شود از کتابخانه بیرون آید.

امروزه اینترنت که دنیای اطلاعات است، در دسترس همگان قرار دارد و هر کس می تواند خود جویای مطالب باشد. ولی کتابدار به عنوان واسطه باید به این افراد کمک کند. زیرا بعضی مطالب از صحت و اعتبار کافی برخوردار نیستند و تنها کتابدار می تواند این مشکل را برطرف سازد.

کتابداری چیست؟ کتابداری یعنی اطلاع رسانی، ارضای نیاز اطلاعاتی، به روز ساختن اطلاعات افراد و کسی که این ها را ارائه دهد کتابدار است.

همگام با افزایش میزان اطلاعات ، چالشهای تهیه اطلاعات نیز برای افراد نیازمند اطلاعات افزایش یافته است . در این میان هیچ گروهی بیشتر از کتابداران که در طول قرنهای متمادی برای گرد آوری ، سازماندهی و اشاعه دانش ثبت شده ، تلاش کرده اند از این مساله آگاه نیستند . کتابداری در کانون یک تغییر عظیم قرار دارد . این تغییر برای بسیاری از افراد یک مورد تکان دهنده است ، تا حدودی به این دلیل که تغییر سریع ، جنبه ای نبوده است که کتابداری عموما به آن پرداخته باشد ، این تغییر علمی برای سالهای متمادی ثبات داشته است .  تا اواخر قرن نوزدهم هر تغییری که رخ داده آرام و تکاملی بوده است نه دگرگون کننده و نقش کتابداران برای بیش از صد سال نسبتا ثابت باقی مانده است . این بدین معنا نیست که این زمینه علمی ایستا بوده است ، بلکه مطالباتی که ازآن بوده و انتظارات استفاده کنندگان از کتابخانه نسبتا ثابت بوده است . اگر تغییراتی هم رخ داده است ، افزایش منظمی داشته اند . کتابداران چه در شکل آکادمیک و چه تجربی ، گرداننده کتابخانه ها هستند که بدون آنها بزرگترین کتابخانه ها با گسترده ترین امکانات دیجیتالی ، جز انباری از واژه های متراکم در فضا چیزی نخواهد بود .

از نظر تاریخی ، کتابدار و موجودیت فیزیکی کتابخانه به طور نزدیکی به هم پیوسته شده اند . فرد معمولا درباره کتابداران بدون در نظر گرفتن کتابخانه ای که آنها کارهایش را در آنجا انجام می دهند ، فکر نمی کنند . آیا کتابداران بدون کتابخانه وجود خواهند داشت ؟ آیا دنیای جدید انتقال اطلاعات می تواند بدون چنین موجودیت فیزیکی تحقق پیدا کند ، آیا کتابداران نیز از بین خواهند رفت ؟

هیچ شواهدی مبنی بر اینکه کتابخانه ها در حال از بین رفتن هستند یا در آینده نزدیک از بین خواهند رفت وجود ندارد . با این حال به احتمال زیاد تعداد قابل توجهی از کتابداران در بیرون از ساختمان کتابخانه سنتی کار خواهند کرد . کتابدار فردا ممکن است کاملا متفاوت باشد . کتابخانه ممکن است مکانی ساکت برای تفکر و مطالعه باشد ، اما مکانی ساکن نیست ، بلکه پویا است و کسانی که کتابداری را بر میگزینند به تطبیق پذیری ، صبر ، توانایی مقاومت در برابر مجهولات و پی گیری برای آموختن چیزهای جدید نیاز خواهند داشت .

کتابخانه را زمانی دانشگاه مردم می خوانیم که درهایش به روی مردم گشوده باشد و به خدمت مردم در آید . کتابدار به منزله گشاینده و بازنگهدارنده این درهاست . در این راه به ظاهر ساده ، مصائب و دشواری زیاد است . امکانات همیشه کم است و کار طاقت فرسا و پر از مسئولیت . بنابراین کتابدار باید از خصوصیات ویژه ای برخوردار باشد تا بتواند راه را با موفقیت به پایان ببرد .

داشتن مهارتهای تخصصی و علمی کتابدار ، شرط لازم است ولی کافی نیست ، بلکه مقدم برآن باید از خصوصیات والای انسانی و اخلاقی برخوردار بود .

عشق و احترام به مردم اساس کار است و بر این اساس اعتقاد و ایمان به کار بوجود می آید . الگوی دیگری وجود ندارد . همه چیز باید در این قالب قرار گیرد والا رنگ و بوی متظاهرانه و تصنعی به خود می گیرد و هر چه این رنگ و رو را گرفت ، محکوم به فناست . باید قادر بود با فروتنی و بدون چشم داشت به مردم عشق ورزید اگر نه بهتر است رنج کتابدار شدن را متحمل نشویم چرا که به نظر کاری بس یکنواخت و خسته کننده خواهد آمد . در هر شرایطی برای خدمت به مردم باید مشتاق ، مبتکر ، دقیق و با پشتکار بود . در برخورد با مردم تنها خوشرویی ، صبوری و دلسوزی است که ممکن است راه به جایی برد . با داشتن این خصوصیات کتابدار می تواند در هر شرایطی حتی از میان چهار دیواری محقری در یک روستای دور افتاده ، فضل و معرفت را به درون جامعه اش ببرد . چرا که رسالت کتابدار و دلیل وجود کتابخانه ها مثل هر نهاد فرهنگی دیگر کمک به اعتلای فرهنگ و دانش جامعه است . کتابخانه دانشگاهی است که بدون معلم و کلاس به مردم می آموزد .

کتابداری دانشی است که به جمع آوری ، سازماندهی و حفظ و نگهداری و توزیع دانش مدون می پردازد . وقتی که امروز جامعه ای از هر طبقه و صنفی نیاز به کتاب و کتابخانه دارند ، و وقتی در جوامع پیشرفته تا آنجا که برای نابینایان کتاب به صورت نوار ضبط شده در کتابخانه ها نگهداری می شود در این صورت اهمیت و نقش علم کتابداری بهتر شناخته می شود .

اگر کتابداران متخصص و متعهد به ارزشها ، اختیار عمل داشته باشند بخش اعظمی از نیازهای مراجعه کنندگان برطرف خواهد شد و میزان اعتماد آنان به کتابخانه افزایش خواهد یافت . در چنین شرایطی علاوه بر اینکه در شهرهای مختلف شاهد کتابخانه های مشابه در موارد نخواهیم بود ، بر غنای فرهنگی جامعه و فرهنگ عمومی افزوده خواهد شد و دانش و تحقیق ، اعتباری شایسته خواهد یافت .

بدون شک میزان رضایت شغلی کتابدار تاثیر بسیار زیادی بر کیفیت خدمات ارائه شده کتابخانه دارد .

عوامل مختلفی رضایت شغلی را تامین می کنند که عبارتند از:

1-محتوای شغل :

محتوا و چگونگی شغل عامل بسیار مهم در افزایش و کاهش رضایت شغلی است . معمولا کارمندان شغلهایی را دوست دارند که در آنها تخصص وجود باشد تا بتوانند از تواناییهای خود به نحو احسن استفاده کنند . بنابراین لازم است مدیران کتابخانه ها در بکارگیری کتابداران متخصص در پستها و بخشهای مختلف ، نهایت دقت را داشته باشند . مثلا بکارگیری یک کتابدار کم حوصله و بد اخلاق در پشت میز امانت و یا بخش مرجع که به داشتن روابط خوب با مراجعان نیاز دارد باعث کسالت ، خستگی ، سرخوردگی و نهایتا شکست وی خواهد شد و به هیچ عنوان رضایت شغلی او را تامین نخواهد کرد.

2-سیستم پاداش :

هنگامی که کتابداران و کارکنان کتابخانه احساس کنند که شایستگی و عملکرد مطلوب موجب پیشرفت و ترفیع در کتابخانه می گردد ، رضایت شغلی اشان افزایش یافته و عملکرد فردی آنها بهبود می یابد . آنها دوست دارند که به مهارت و تخصص آنها توجه شده و بر اساس این مهارت و تخصص پاداش دریافت کنند .

3-سرپرستی :

شاید هیچ عاملی به اندازه نحوه مدیریت در کتابخانه ، در تضعیف یا تقویت روحیه کارکنان موثر نباشد .کتابداری که مسوول مستقیم وی یک فرد غیر متخصص و غیر کتابدار باشد و از تواناییهای مدیریتی ضعیفی برخوردار باشد ، پذیرش برنامه ها و دستورات وی برایش بسیار مشکل و زجر آور خواهد بود . مساله دیگر سهیم بودن در تصمیم گیریهای کتابخانه می باشد. کتابداری که احساس کند که حداقل در تصمیم گیریهای مربوط به حوزه کاری خود نقش موثری دارد ، با پشتکارو دلگرمی بیشتری کار خواهد کرد .

4-همکاران مساعد :

مدیران کتابخانه ها باید تلاش کنند بین اعضا و کارکنان خود جو عاطفی مناسب و سازنده ای ایجاد کنند . به گونه ای که کارکنان کتابخانه به صورتی منسجم عمل کنند . این انسجام باعث خواهد شد که جوی شبیه خانواده در درون کتابخانه ایجاد شود و همیشه دوست داشته باشند اوقات خود را با همدیگر بگذرانند .

5-شرایط فیزیکی محیط کتابخانه :

در کتابخانه ای که نور کافی وجود داشته باشد ، طراحی کار و آرایش میزها و صندلیها و دستگاهها مناسب باشد ، محیط آرام و بدون سروصدابوده و مشکلات مربوط به ایمنی در محیط کار وجود نداشته باشد ، کتابداران و کارکنان کتابخانه همواره روحیه ای شاد و بانشاط خواهند داشت ، این شادابی و نشاط در ارتباط با مراجعان و ارائه خدمات بهتر به آنها به وضوح نمایان خواهد شد .

کتابداران چه با میل باطنی رشته دانشگاهی کتابداری را انتخاب کرده و سپس شاغل شده باشند و چه با رشته ای دیگر در کتابخانه مشغول به کار شده باشند برای اینکه بتوانند در سازمان خود فردی موفق و مفید باشند و در راستای اهداف سازمان قدم مثبتی بردارند باید ویژگیهایی داشته باشند . مهمترین این ویژگیها عبارتند از :

1-خلاقیت ، ابتکار و نو آوری :

کتابدار خوب می تواند با برخورداری از صفت خلاقیت ، هر از جند گاهی فکر ، ایده ، شیوه یا راهکار تازه ای را ارائه دهد و محیط کار خود را از روزمرگی رها کند و در پرنشاط کردن فضای کاری گامی بردارد .

2-دقت :

لازم است کتابدار در تمامی مراحل کاری خود دقیق باشد تا بتواند از بی نظمی ، اشتباه ، نقص ، دوباره کاری و اتلاف وقت در کار خود جلوگیری کند .

3-نظم و انظباط :

کتابدار نه تنها باید بر اساس ساعات کار در نظر گرفته شده حضور منظم در محل کار داشته باشد بلکه در تمامی کارهای خود از جمله فهرست نویسی ، رده بندی ، جست و جوی اطلاعات ، ورود اطلاعات ، سرویس دهی ، برگه آرایی و چیدن کتابها در قفسه ها نیز نظام مند و منضبط باشد تا شاهد کتابخانه ای مرتب و منظم باشد .

4- داشتن مهارت :

4-1. مهارت و تخصص در کتابداری :

هر کتابداری – چه فارغ التحصیل رشته کتابداری باشد و چه رشته ای دیگر ، باید سعی کند از طریق مطالعه منابع کتابداری ، استفاده از تجربیات کتابداران باسابقه ، ارتباط با کتابداران دیگر کتابخانه ها و نیز روزآمدن کردن علم کتابداری خود ، مهارت لازم برای ارائه خدمات مفید و شایسته در کتابخانه را کسب کند .

 4-2.مهارت در رایانه :

با ورود رایانه به هر کتابخانه ، وظایف و خدمات کتابداران نیز تغییر یافته و متحول شده است . به همین دلیل ضرورت بهره گیری و استفاده از رایانه برای کتابداران بیشتر از هر قشر دیگری خود را نمایان می سازد .

4-3. مهارت در زبانهای خارجی :

زبان مهمترین وسیله برقراری ارتباط بین انسانهاست ، چه این ارتباط شفاهی باشد چه مکتوب . بر کتابداران لازم است تا به عنوان رابطان بین منابع مکتوب و خوانندگان ، در حد توان خود به زبان یا زبانهای دیگری آشنایی داشته باشند .

4-4-. مهارت در ارتباط انسانی :

توانایی برقراری مفید ، سالم و منطقی با مراجعان و همکاران ، مهارتی است که هر چه بیشتر کتابدار را در کسب موفقیت و پیشبرد فعالیتهای حرفه ای او کمک می کند . برخی از این مهارتها عبارتند از : توانایی و مهارت گوش دادن به صحبتهای دیگران ، تحمل آنها ، اعتماد کردن و اعتماد سازی در فضای ارتباطی ، توانایی سخن گفتن و انتقال احساسات و توانایی استفاده صحیح از زبان اشاره .

5-آراستگی :

کتابداران باید دست کم از چند جنبه زیر دارای آراستگی باشند :

5-1. آراستگی در پوشش :

پوشیدن لباسهای نو یا مدلهای روز مهم نیست ، مهم تمیزی و مرتب بودن لباس است . منظور از مرتب بودن لباس کتابدار ، داشتن همخوانی شلوار با پیراهن و یا کت ، مانتو با شلوار و مقنعه و اطو کشیده بودن لباسهاست .

5-2. آراستگی در صورت :

برای نمونه برای آقایان داشتن ریش و سبیل یا کوتاه کردن و تراشیدن آن مهم نیست ، مهم پاکیزه نگه داشتن ظاهر است.

5-3. آراستگی در بیان و سخن :

کتابداران باید سعی کنند در ارتباط خود با مراجعان از بهترین و زیباترین واژه ها استفاده کنند .

6-داشتن مطالعه زیاد:

هر کتابداری برای توفیق بیشتر در خدمات و فعالیتهایش ، باید اطلاعات عمومی و تخصصی خود را افزایش دهد و دست کم چند ساعت از وقت خود را به مطالعه کتاب و دیگر منابع اطلاعاتی اختصاص دهد .

7-تعهد و وجدان کاری :

کتابدار به عنوان بدنه اصلی نیروی انسانی سازمان خود ، باید با داشتن تعهد و مسوولیت در برابر وظایف خود ، کارهایش را به بهترین شیوه انجام داده و کتابخانه را در راه رسیدن به اهداف خود کمک کند .